Iako je premijer Milojko Spajić 9. maja najavio podršku Crne Gore Rezoluciji Ujedinjenih nacija (UN) kojom se 11. jul proglašava Međunarodnim danom sjećanja na genocid u Srebrenici postavlja se pitanje da li će Crna Gora ostati pri ovoj odluci ukoliko njena dva amandmana budu odbijena.
Naime, zbog protivljenja prosrpskih i proruskih partija parlamentarne većine, koje tvrde da se njome Srbi označavaju kao ‘genocidan narod’, Ministarstvo vanjskih poslova je 13. maja uputilo dva amandmana na tekst rezolucije.
U prvom amandmanu se navodi da je krivica za genocid individualna, te da se ne može pripisati bilo kojoj etničkoj, vjerskoj ili drugoj skupini ili zajednici, a drugi se tiče nepovredljivosti Dejtonskog mirovnog sporazuma u Bosni i Hercegovini.
Iz Ministarstva Radiju Slobodna Evropa (RSE) nije odgovoreno da li će u slučaju odbijanja ovih amandmana Crna Gora glasati za Rezoluciju.
Rezolucijom, koju su inicirale Njemačka i Ruanda, traži se da se 11. jul proglasi za Međunarodni dan sjećanja na genocid u Srebrenici. U Rezoluciji se ne pominje nijedan narod, niti država.
Amandmani nedovoljni prosrpskim partijama
Kako predloženi amandmani nijesu zadovoljili predstavnike prosrpskih partija, istog dana 13. maja održan je sastanak lidera vladajuće većine.
Jedan od protivnika, predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić, rekao je da nije postignuta saglasnost oko Rezolucije o Srebrenici, te da je odlučeno je da se o tome razgovara sa međunarodnim partnerima na sastanku lidera regiona 15. i 16. maja u Kotoru.
On je potvrdio da se razgovaralo i o Rezoluciji o Jasenovcu – inicijativi prosrpskih partija koja je uslijedila nakon što je premijer najavio podršku Crne Gore Rezoluciju o Srebrenici.
Jasenovac je logor u Hrvatskoj, u kojem su tokom Drugog svjetskog rata prema zvaničnim podacima stradalo skoro 48 hiljada Srba, 16 hiljada Roma i preko 13 hiljada Jevreja.
U Srebrenici je u jula 1995, kada je Vojska Republike Srpske zauzela tu enklavu, ubijeno više od 8.000 Bošnjaka, što je Međunarodni sud pravde u Hagu kvalifikovao kao genocid za koji je osuđeno više od 50 osoba.
Može li Vlada pasti zbog podrške rezoluciji?
Vladajuća većina trenutno ima 46 od ukupno 81 poslanika.
Rezoluciji se otvoreno protive stranke koje imaju 15 poslanika – četiri iz Demokratske narodne partije Milana Kneževića, devet Nove srpske demokratije Andrije Mandića i dva Socijalističke narodne partije.
Ukoliko bi uskratili podršku Vladi, premijer Spajić mogao bi “politički preživjeti” jedino uz podršku opozicije.
No, poslanici Andrije Mandića neće Vladi uskratiti podršku jer bi to, kako je on rekao, vratilo opozicionu Demokratsku partiju socijalista na vlast (DPS).
Ostalih šest poslanika iz partija protivnica glasanja Crne Gore za Rezoluciju o Srebrnici nijesu se izjasnili o mogućem uskraćivanju povjerenja Vladi.
“Mislim da je apsolutno sve moguće”, kaže docentkinja na Univerzitetu Donja Gorica, Nikoleta Đukanović za RSE komentarišući mogućnost da dio partija Spajiću uskrati povjerenje.
Đukanović pojašnjava da je do sada Spajić “vješto pravio kompromise”, bez obzira koliko bili “nezdravi i nekada suprotni od onoga što je obećao građanima”, kako bi sačuvao stabilnost Vlade.
“Ukoliko pritisci budu u pravcu uslovljavanja podrške u parlamentu, ne bi me iznenadilo da Vlada odustane od glasanja za rezoluciju, bez obzira na usvojene amandmane. Ne kažem da je to najrealniji scenarijo, ali jeste jedan od mogućih”, kaže Đukanović.
Amandmani su lansirani su da bi Vlada “kontrolisala štetu” koju će trpjeti od svojih koalicionih partnera u parlamentu i režima u Beogradu, ukoliko podrži Rezoluciju, kazala je poslanica DPS Sonja Milatović.
“Eventualno odbijanje amandmana u UN-u, s druge strane, Vladi može da posluži kao alibi da ne podrži Rezoluciju o genocidu u Srebrenici”, istakla je.
Politički pritisak na Vladu
Mandić je na ceremoniji Dana sjećanja na žrtve zločina u Jasenovcu u Donjoj Gradini 12. maja potvrdio da na premijera i Vladu vrši pritisak da odustanu od podrške rezoluciju koja je, kako je rekao, uperena protiv srpskog naroda, Republike Srpske i Srbije:
“Uradićemo sve što je u našoj moći, zajedno sa našom crkvom, zajedno sa našom braćom, ujedinjeni kao srpski političari, kao srpski narod da zaustavimo premijera u jednoj lošoj i opasnoj namjeri.”
Lider proruske Demokratske narodne partije, koja je sa Mandićevom strankom godinama činila koaliciju Demokratski front, Milan Knežević ponovio je da Crna Gora “ne smije da glasa za Rezoluciju o Srebrenici”, jer bi to, kako je rekao, bila potvrda da su Srbi genocidan narod.
Lideri dvije manje proruske partije, Slobodne -Vladislav Dajković i Prave – Marko Milačić pozvali su srpske partije da uskrate podršku Vladi.
Na istom fonu su i reakcije Moskve, Beograda i Banajaluke.
Sergej Lavrov, ministar vanjskih poslova Rusije , ocijenio je da je cilj izglasavanja nacrta rezolucije u Srebrenici, da se “slome Srbi”.
Predsjednik BiH entiteta Republika Srpska Milorad Dodik je podršku Crne Gore Rezoluciji nazvao “sramnim činom”, a ministar unutrašnjih poslova Srbije Ivica Dačić “sramnom i nečuvenom”.
Uticaj SPC na partije i premijera
Sve tri partije protivnice Rezolucije bliske su Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC).
Poglavar SPC Porfirije je 3. maja ocijenio je da predlagači Rezoluciju o Srebrenici “pokušavaju srpski narod da proglase počiniocem genocida”.
To je ponovio i njihov čelnik u Crnoj Gori, mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije.
On je 11. maja kazao da je u Srebrenici “izvršen zločin”, ali da je “priča o genocidu u Srebrenici neodrživa i opasna”.
„Ratni zločin nad Bošnjacima koji se dogodio u Srebrenici 1995. je za svaku osudu. Iako su Bošnjaci nad Srbima u toku građanskog rata u Bosni i Hercegovini 1991-1995. izvršili mnoge zločine, deo pripadnika Vojske Republike Srpske time ne može biti opravdan za taj zločin”.
Kako je naveo Joanikije cilj Rezolucije je da se genocid pripiše srpskom narodu koji je više puta poslednjih stotinu godina bio žrtva genocida.
“Onda je jasno zašto se u ovoj priči pojavljuje Njemačka” navodi Joanikije.
Istovremeno, prosrpski i proruski portal IN4S je pozvao SPC i mitropolita Joanikija “da izopšte iz pravoslavlja članove vlasti u Crnoj Gori koji se izjasne za podršku rezoluciji, a pravoslavne su vjeroispovijesti”.
Taj portal, kojeg je Stejt Department označio kao dio mreže ruskog propagandnog sistema, pozvao je građane na “organizovani otpor” namjeri Vlade da će podržati rezoluciju o genocidu u Srebrenici.
Đukanović: Crna Gora u pretpolitičkom stanju
Na pitanje RSE da li je u građanskoj državi uobičajeno da crkva Vladi daje upute kako da vodi spoljnu politiku, Đukanović kaže da je to postalo uobičajeno u Crnoj Gori:
“Uobičajeno je kod nas evo već nekoliko godina, ali u zdravim, građanskim i demokratskim državama je to čak i apsurdno pitanje”.
Ona ocjenjuje da je Crna Gora u “pretpolitičkom stanju” gdje su institucije, politički i drugi društveni akteri pogrešno posloženi, pa su crkva i neke države regiona politički akteri unutrašnje, pa čak i spoljne politike Crne Gore.
“To nije niti normano, niti opravdano, niti se zdravorazumski može objasniti, ali se to dešava”, kaže Đukanović.
Sagovornica RSE dodaje da se to može objasniti emotivnim odnosom prosrpskih partija sa vlastima u Beogradu i SPC, kao i poslovnim odnosima.
“Tu prije svega mislim na izvore finansiranja koje te partije imaju, čime su dugoročnije vezane za ispunjavanje ciljeva aktera koji ih finansiranju, između ostalog i crkve”, kaže Đukanović.
Uticaj Srpske pravoslavne crkve na društvena i politička zbivanja u Crnoj Gori naglo je porastao nakon izbora avgusta 2020, na kojima su pobijedile političke snage koje je otvoreno podržala ova crkva.
Prva Vlada nakon tih izbora dogovarana je u manastiru Ostrog. Jedan od ministara u njoj bio je i aktuelni premijer Milojko Spajić.
