U crnogorskoj i srpskoj javnosti se sve češće može čuti izraz AUTONOMAŠI, kada se govori, da tako kažem, o političko-crkvenoj situaciji u Crnoj Gori nastaloj poslije izbora 2020.godine. Sada poslije godinu i po, veoma turbulentnog vremena za Crnu Goru, koje tek ulazi u novi nivo nestabilnosti, neke konture tog profila zvanog “Autonomaši”, možemo osvijestiti i verbalizovati, iako mnogi od njih sami za sebe neće to reći, ali iz onog za što se zalažu i kako ih vidi drugi, prvenstveno Beogradska patrijaršija, oni svakako to jesu.
Nastali su ponajviše ambivalentnim i kontroverznim djelovanje pokojnog mitropolita srpske crkve Amfilohija Radovića, njegovim osobenim i autoritativnim uticajem u Crkvi Srbije, nastalim kroz period od 30 godina, u kojem je negdje na polovini, došlo i do sticanja nezavisnosti Države Crne Gore. A o njima se govori nakon njegove smrti, testamenta koji je ostavio, ali i odluka Sabora SPC koji je ukinuo određene odluke koje javnost naziva “amfilohijevo nasljeđe”. No, pošto nemam ambiciju za nekom prevelikom genezom, navešću samo neke od elemente i ideja koje karakterišu ovaj profil pravoslavnog vjernika u CG:
– to su prvenstveno vjernici/laici Mitropolije crnogorskog primorske, ali ima i jedan broj klirika i sveštenika MCP, čija imena se pojavljuju u javnosti, ali ne bi navodili da ne bi opteretili temu.
– izjašnjavaju se dominantno kao Crnogorci, dodajući izraz “srpskog porijekla”, kao oblik dualnog, odnosno slojevitog identiteta,
– bili su učesnici litija, ali su bili protiv miješanja političkog Beograda i dolaska patrijarha Irineja u Crnu Goru, smatrajući da Zakon o sl. vjeroispovijesti pa i smjena režima naša unutrašnja stvar i da je upliv Srbije kontraproduktivan,
– smatraju da je Mitropolija Crnogorsko primorska već autonomna i da jedina naslednica Pećke Patrijaršije, a njen mitropolit egzarh Pećkog sveštenog trona, kao naše vladike dinastije Petrović Njegoš.
– smatraju da je Cetinje Arhiepiskopija, a njen poglavar Arhiepiskop, a naziv Mitropolije “Crnogorska” (posljednja izjava Amfilohija iz bolesničke postelje objavljena na sajtu mitropolija.com)
– za nezavisnost su Crne Gore. Prozapadno su politički orjentisani, sto se najslikovitije vidi iz onih 5 principa Sporazuma na kojem je nastala vlada u Manastiru Ostrog i dogovor Amfilohija sa Ambasadama SAD, Velike Britanije i Njemačke, a odnose se na Evropske integracije, članstvo za NATO, priznanje Kosova i slične principe spoljne politike kojim je trasirana u prethodnom periodu
– podržavali su autonomiju crnogorske mitropolije, sa Episkopskim savjetom, i nazivom Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, pod kojim su registrovani 2016 godine, na osnovu odluke SPC od 22.05.2006. koju je potpisa Patrijarh Pavle.
– za blizak su odnos sa Carigradskom patrijaršijom i sa “NATO episkopima” Crkve Srbije. Sto pokazuju državni funkcioneri CG koje je doveo Amfilohije na vlast, da prilikom posjeta SAD, Grčkoj, Azerbejdžanu nijesu propuštaju priliku da u sklopu programa posjete traže sastanke sa Carigradskim patrijarhom i njegovim episkopima ali i susrete sa Episkopima SPC u SAD i Zapadnoj Evropi.
– Zalažu se da se vjernici u Crnoj Gori pitaju ko će im biti Mitropolit, ali i priznaju puni autoritet Patrijarha SPC, kod davanja saglasnosti na takav izbor. Što je i karakteristika autonomnih crkava prema kanonima pravoslavlja, a i što smo vidjeli kroz izjave političara koji su bili bliski Amfilohiju i Joanikiju tokom litija.
– politički su najbliži Demokrate, DPS, Prava CG, URA, Ujedinjena Crna Gora, SNP, Krivokapićevoj političkoj opciji (Evropa sad).
Jednom riječju vide sebe kao “đedovu đecu”, veličaju njegov lik i djelo i negoduju na odluke SPC koja briše to “Amfilohijevo nasljeđe”, koje se vidi najbolje na epitafu njegovog groba u kripti Hrama u Podgorici.
U kom pravcu će se dalje razvijati ova ideja „autonomaša“, da li će ona dovesti do određenog reorganizovanja unutar Crkve Srbije u Crnoj Gori, umnogome će zavisiti od borbe pomenutih partija za prevlast u Crnoj Gori, uticaju Zapada na taj proces, raskola u pravoslavlju koji se dešava na relaciji Moska – Carigrad, ali i Carigrad – Beograd, uticaju režima Republike Srbije na episkope i političke aktere u Crnoj Gori, ali dominantno od odnosa Joanikija prema svemu tome. Hoće li kome od pomenutih centara moći u Crnoj Gori i van nje, stati na put zbog interesa Srbije.
Zato možda ima istine u tom naslovu koji je osvanu ovih dana u srpskoj štampi, da na njega ide “cunami” (ni manje ni više) od strane “autonomaša” koji se nalaze u MCP.
Piše: mr Vladimir Lajović, arhijerej Eparhije Podgoričko-dukljanske PCCG
