Kada god se pomene Ukrajina, pa i prije aneksije Krima 2014. godine, ali i sada, poslije sinoćne odluke ruskog predsjednika Putina da prizna dvije tobože samoproklamovane ,,republike“, ja se sjetim mog vašingtonskog kolege, čuvenog ruskog ambasadora Sergeja Kisljaka.
Godina je 2009, sjedimo u restoranu ,,Toska“, na dva ili tri bloka od Bijele kuće. Razgovaramo o mnogim važnim temama, aktuelnim i tada – istina u drukčijem kontekstu i istorijskom trenutku (,,Miodrag, zašto Crna Gora želi u NATO?“ ,,Zato što je to naš interes, Sergej.“) – ali, neizbježno, i o nekim ličnim i porodičnim detaljima.
I onda nekadašnji zamjenik ministra inostranih djela Rusije i, prije toga, ambasador pri NATO, kaže: ,,Znaš, Miodrag, moja majka je Ukrajinka. I moj otac je Ukrajinac. Ali, ja sam Rus!“
,,Nikakvo čudo, Sergej, imamo i mi toga kod kuće: otac Crnogorac, majka Crnogorka i – imaju sina Srbina. Ništa strašno.“
(Objasnio sam, naravno, mom ruskom kolegi ukrajinskog porijekla – jer ruska diplomatija ionako sve zna – zašto dobro poznajem takve slučajeve …)
PARALELE
Crnogorci, i zbog takvih stvari, vjerovatno najbolje razumiju istorijsko-kulturno-ideološko-politički i psihološki kompleks i traumatični odnos između Ukrajine i Rusije, uključujući crkveno pitanje. Jer, ništa ne liči na tu relaciju, na velikodržavne obrasce, na logiku i racionalizaciju velikodržavnog nacionalizma i poništavanja istorije i kulture drugih naroda – kao odnos Crne Gore i Srbije. Istina, u odnosu na ono što stoljećima postoji između Rusije i Ukrajine, naše je ,,pakovanje“ manje i manjeg značaja, bar na globalnoj ravni.
Naravno, u Crnoj Gori postoji i drugo razumijevanje tih stvari. Tako smo, u rijetkim javnim razgovorima o ovoj krizi, imali prilike i da čujemo objašnjenja kako u Ukrajini postoje dva ,,sentimenta“ – onaj proruski i onaj antiruski?!
Po tome su ,,stručnom“ mišljenju Ukrajinci uskraćeni za – ukrajinska osjećanja. Nema toga tamo! Ali, ni to nam nije novo – pripisivanje ,,antisrpstva“ crnogorskom identitetu i osjećanju je opšte mjesto aktuelne crnogorske političke i kulturne zbilje – od partijskih prvaka, preko službenika srpske crkve, sve do nosilaca visokih državnih literarnih priznanja.
Dugi govor Vladimira Vladimiroviča Putina u poneđeljak veče, koji je prethodio njegovom ceremonijalnom potpisu na odluke o priznanju ,,nezavisnosti“ prekograničnih oblasti – čime je Ruska Federacija flagrantno prekršila sve regule međunarodnog prava i ugrozila suverenitet i teritorijalni integritet Ukrajine – je, u tom smislu, bio vrlo poučan – i za nas, u našem balkanskom predgrađu Evrope.
Opterećenja istorijom, odnosno manjkom istorije u dugim intervalima (i tu ima podudarnosti između dvije situacije, naše i ukrajinske) odvela su ruskog predsjednika do konstatacija koje su nam tako poznate: Ukrajina, zapravo, i ne postoji, tj. ne treba da postoji. Ona je samo dio, epizoda, rukavac ruske istorije i neodvojivi dio ruskog nasljeđa, kulture i teritorije. Slušamo to i na ove bande!
Samim tim, sve što se dešava na tim geografski dalekim stranama je ispunjenje istorijske pravde, kako to vidi Kremlj. Putinov govor, tako, ostaje za pomna izučavanja i tumačenja, baš kao i njegovo obraćanje iz 2005, koje je ponovio i pred Generalnom skupštinom OUN, kada je utvrdio da je ,,raspad Sovjetskog Saveza najveća geopolitička katastrofa dvadesetog vijeka“.
NOVI ,,STATUS QUO“
Kriza u Ukrajini, ozbiljnija i od one kada je Ruska Federacija izvršila aneksiju Krima, još uvijek nije eskalirala do krajnjih granica.
Proglašena je nezavisnost ,,republika“ Donjetsk i Luganjsk, a Putin je upravo dobio ovlaštenje Parlamenta da može poslati vojsku u te ukrajinske oblasti kako bi podržao i održao stanje koje je proklamovao konačnim. Vrlo je moguće da takvo stanje stvari zadugo ostane kada se o teritorijama radi: da ta invazija bude ograničena na pomenute oblasti, bez širenja okupacije na druge ukrajinske teritorije.
U tom scenariju, Rusija će, s obzirom na aktuelnu konstelaciju, i evropsku i evroatlantsku, stvoriti novu verziju ,,pređašnjeg stanja“ u Ukrajini. Novi izgled neregularne situacije, koju Kremlj smatra i formalno okončanom, a kojom se eklatantno krše pravila i principi međunarodnog prava i Povelje OUN, pojačaće razlog i postaće osnov za najozbiljniju konfrontaciju zapadnih saveznika i Ruske Federacije – još od vremena SSSR i hladnoratovskih epizoda (Poljska, Mađarska, Čehoslovačka, Berlin) na evropskom tlu, koje su bile stvorene upravo sovjetskim intervencijama.
Posljednje vijesti govore o njemačkoj odluci, tj. najavama te odluke, da se zatvori gasovod ,,Sjeverni tok 2“, što je prvi znak ozbiljnosti evro-atlantskih partnera da zaista uspostave sistem čvrstih ekonomskih sankcija prema Moskvi. Za to vrijeme u Vašingtonu teče rasprava da li je ruska armija izvršila invaziju ili se, još uvijek, radi o ,,početku invazije“.
Što bi nas, ako se samo o „početku invazije“ radi, odvelo u scenario u kojem postoji opšti napad Rusije na Ukrajinu. Takav se razvoj situacije ipak čini manje mogućim. Potpuna konfrontacija i totalni napad teško bi mogao biti ograničen na Ukrajinu. On bi – osim, treba li posebno isticati, opasnosti eskalacije koja bi mogla poprimiti globalne razmjere – značio i ogromni rizik za Putina i njegov ostanak na vlasti.
Putin bi, moguće je, uz ogromne žrtve i razaranja, tako mogao (privremeno) osvojiti Ukrajinu. Da li bi, poslije toga, izgubio samu Rusiju, ostaće hipotetičko pitanje, nadamo se svi.
EVRO-ATLANTSKI ODGOVOR
Jednom riječju, stvari se sada svode na sankcije.
Ekonomija će svakako igrati bitnu ulogu. To neće lako pasti ruskoj privredi, a rezultati će zavisiti i od jedinstva zapadnih saveznika da sistem ekonomskih blokada i restrikcija ostane efikasan i bez značajnih izuzetaka. To nije bio slučaj poslije aneksije Krima, pa je, i zbog toga, pomenuti potez nove njemačke vlade najsnažnija ekonomska poruka koja se mogla uputiti Moskvi u ovom trenutku.
Uzgred: u danima koji su prethodili posljednjoj ruskoj odluci, a u vezi ekonomskog odgovora Zapada, bio je zapažen komentar Viktora Tatarinceva, aktuelnog ruskog ambasadora u Stokholmu. Taj Putinov kadar iz Sankt Petersburga je, u sasvim nediplomatskom iskazu, koji baš i nije za prevođenje, izjavio kako Rusiju… nije briga za te sankcije.
Ukoliko se kriza, u smislu oružanog sukoba, ne proširi na cijelu Ukrajinu, evro-atlantska zajednica će, pored ekonomske blokade prema Moskvi, biti primorana da najozbiljnije razmotri potrebu za novim mjerama i potezima koji bi ojačali njenu unutrašnju koheziju i saglasnost povodom kapitalnih problema i procesa koji su, posljednjih godina, predstavljali izazove najtežeg oblika.
Odavno je opšte mjesto – Evropska unija nije jedinstvena po mnogim pitanjima. Jedinstvena vanjska politika nije se ,,spotakla“ samo na pitanju nezavisnosti Kosova, već su pukotine proširene ekonomskim teškoćama i migrantskom krizom. Iz zapadno-balkanske perspektive posmatrano, ta se bezidejnost i nedostatak jedinstvenog stava i zajedničke strategije, snažno odrazila na zastoj i nazadovanje projekta evropskog članstva za šest zemalja regiona.
Ako postoji bilo kakva ,,korist“ od dešavanja u Ukrajini, ona se, možda, može tražiti u situaciji da članice Evropske unije, a posebno njen vodeći dvojac Njemačka-Francuska, sagledaju, vezano za novu situaciju na istočnim obodima kontinenta, i potrebu revizije i obnove zajedničke vanjske politike, uključujući novi odnos prema balkanskoj praznini na mapi ujedinjene Evrope. Isto bismo mogli kazati za američki odnos prema našem regionu, koji trenutno čeka ,,parkiran“ na kontroverzno-dubioznoj ideji o tzv. ,,Otvorenom Balkanu“.
BALKANSKE SJENKE DONJETSKA I LUGANJSKA
Ozbiljni posmatrači i analitičari prigovaraju evropskim i atlantskim saveznicima da kaskaju za Putinovom agresivnim i, treba li posebno podsjećati, efikasnim uticajem na raznim stranama svijeta – od samih Sjedinjenih Država, preko mnogih evropskih zemalja, pa sve do Gruzije i njenih „nezavisnih republika“.
Nećemo ulaziti u opravdanost ovakvih ocjena. Očigledno se ne objašnjava.
Zapadni Balkan je poprište sučeljavanja u kojem aktuelni trend – uz sve ograde i izvinjenja našim evropskim i američkim prijateljima – pokazuje konstantni puzajući napredak ruskih ideja i uticaja. Sa izuzetkom, vjerovatno, Albanije, ostale članice zapadno-balkanske šestorke su imale priliku da osjete taj ruski uticaj.
Situacija u Bosni i Hercegovini, ona između Srbije i Kosova, izazovi i problemi sa kojima se Crna Gora suočila i 2016. i u posljednjih godinu i po, zajedno sa uglavnom prevaziđenim dramatičnim konfrontacijima u Sjevernoj Makedoniji, čine listu koja je najdirektnije objašnjenje za zastoj u procesu približavanja Evroskoj uniji.
Uz pomenute evropske probleme, marginalizovanu ili čak zaboravljenu ideju da EU treba i može da se proširi na Zapadni Balkan, dobili smo, na kraju – ,,Otvoreni Balkan“.
Upravo čitamo odgovor srpskog predsjednika Aleksandra Vučića Ukrajini, na njihov poziv da osudi rusku agresiju na Ukrajinu. (Odbio je glatko, pozivajući se, očekivano, na Kosovo.) Taj isti čovjek i ta ista politika treba da nas okupljaju u ,,Open Balkans“?! U tu novu ,,platformu“ za regionalnu saradnju koju, svako na svoj način, podržavaju i Vašington i Moskva, dok evropski partneri ćute i nevoljno sliježu ramenima.
Zato je sadašnja kriza, u svojoj dramatičnosti i nesreći za prijateljsku Ukrajinu i za njene građane, kako to upravo potvrđuje i generalni sekretar NATO, najteži istorijski ispit ne samo za evro-atlantsku zajednicu poslije mnogo godina, još od tragičnih jugoslovenskih ratova, već je ona i jasna najava potrebe da se konačno počnu rješavati zaostali problemi i zamrznuti konflikti i u našem regionu.
Ostaje nada, jednaka onoj u današnjoj Ukrajini, da će naši prijatelji iz Evrope i Amerike, prepoznati ideje i politike koje treba podržati, bez kompromisa i bez popuštanja i povlađivanja nacionalizmu i velikodržavnim projektima i da će svoj odnos iskazati kroz ujedinjeno i fokusirano djelovanje, sa strateškom projekcijom o demokratskoj Evropi, ,,slobodnoj i ujedinjenoj“.
Ono što želimo nama samima – želimo i prijateljskoj Ukrajini, u vremenu kada su joj pomoć i razumijevanje od sudbinske važnosti, pa makar dolazili sa najmanjih balkanskih i evropskih adresa.
(Autor je vanjsko-politički komentator Pobjede)